گفت‌وگو با دکتر رحیم فرضی‌پور، بنیان‌گذار موسسه آموزش عالی بهار

وایمکس نیوز - شاید روزی دانشگاه رفتن، مدرک گرفتن و کسب مهارت آرزویی بود که برای تحققش باید هفت خان رستم را پشت سر می‌گذاشتیم؛ اما امروز درس خواندن و کسب مدرک به حدی آسان و بدون دردسر شده است که اگر پول کافی در جیب داشته باشید فقط در پنج روز می‌توانید دکترای خود را بگیرید! پدیده‌ای که نه‌تنها اعتراض دانشگاهیان را به‌دنبال داشته است بلکه محل انتقاد معدود مؤسسات معتبری است که تلاش کرده‌اند در این آشفته‌بازار مدرک‌گرایی اصالت خود را حفظ کنند و از اهداف ابتدایی‌شان دور نشوند.

یکی از مراکز؛ مؤسسه آموزش عالی آزاد بهار است که از سال 1383 کار خودش را به‌عنوان اولین مجری تخصصی دوره‌هـای حرفـهای MBA و DBA در ایران آغاز کرده است. مؤسسه‌ای تحت مدیریت دکتر رحیم فرضی‌پور که همواره برای حرکت بهار در مسیر درست تلاش کرده است. سابقه و برآورد کاری مؤسسه آموزش عالی بهار ما را بر آن داشت تا برای تحلیل چرایی و چگونگی پدیده رشد قارچی مراکز آموزش غیرانتفاعی و آزاد پای صحبت‌های وی بنشینیم. فرضی‌پور مدرک‌گرایی، بی‌توجهی به کیفیت و عدم پرورش نیرویی با انگیزه و بااراده را از چالش‌های بزرگ امروز می‌داند و از تغییر سیاست‌های کلان آموزشی به‌عنوان راهکار اصلی ریشه‌کن این معضل نام می‌برد.

برای شروع قدری از تجربه 13 ساله خود در زمینه تأسیس مؤسسات آموزش عالی که هدف‌شان را برای پرورش نیروی کار ماهر و نه ارائه صرف مدرک گذاشته‌اند بگویید. در این سال‌ها با چه موانعی روبه‌رو بوده‌اید و در حال حاضر کیفیت کار مؤسسات این چنینی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما این مراکز توانسته‌اند در جهت هدفی که اصلی داشته‌اند حرکت کنند؟
شاید گفتن این حرف چندان خوشایند نباشد؛ ولی من به‌عنوان اولین فردی که ایده راه‌اندازی مرکزی غیردانشگاهی برای آموزش MBA را پس از کش‌وقوس‌های بسیار با وزارت علوم عملیاتی کردم در حال حاضر از کار خودم پشیمان هستم. چیزی که امروز موجب دلسردی من شده است رشد قارچی مؤسساتی است که نه تنها بدون هیچ پایه علمی به تدریس این رشته می‌پردازند بلکه ادعای اولین بودن را هم مطرح می‌کنند. مراکزی که حتی سایت‌های خود را با مطالب تاریخ گذشته و فاقد اعتبار پر می‌کنند، گاهی حتی قسمت‌هایی از کتاب مدیریتی که خود من 8-7 سال پیش نوشتم استفاده می‌کنند و بعد خودشان را مؤسسه‌ای علمی و به روز معرفی می‌کنند.

بخشی از این مراکز قبلاً در حوزه پیام نور یا آموزش کنکور کار می‌کردند؛ اما همین که آن بخش قدری ضعیف شد سراغ راه‌اندازی مؤسسه آزاد علمی آمدند. عده‌ای هم که مترصد این هستند کسب‌وکاری در جامعه رونق پیدا کند تا به سرعت سراغ آن بروند. این درحالی است که مؤسسه ما از ابتدا راهی دیگر را برای خودش انتخاب کرد، در بهار بنا بر این بود که MBA در یک دوره فشرده و طی یک سال تدریس شود، بعد هم برای DBA دوسال را در نظر گرفتیم و حتی قصد داشتیم این دوره را سه ساله برگزار کنیم ولی به دلیل محدودیت‌های وزارت علوم این تصمیم عملی نشد؛ اما امروز در کمال تعجب بعضی از مؤسسات ادعای تدریس 6 ماهه، سه ماهه و حتی سه روزه این رشته‌ها را دارند. این اتفاق موجب فاصله گرفتن از محتوا و جذب افرادی می‌شود که تنها به دنبال گرفتن مدرک هستند. البته این قصه تنها در مورد MBA مصداق ندارد و خیلی از رشته‌های آموزشی را شامل می‌شود.

فکر می‌کنید، چه چیزی زمینه را برای رشد این مؤسسات فراهم کرده است؟ آیا مشکل را در سیسیتم آموزشی می‌بینید یا افرادی که با هدف صرف گرفتن مدرک در این مراکز ثبت‌نام می‌کنند؟
من به یک رابطه‌ای بسیار عقیده دارم؛ رابطه میان رشد، یادگیری و پیشرفت، رابطه‌ای که در دنیا هم تأیید شده است. در واقع پس از تأیید این رابطه بود که مسأله صدور گواهی برای دانش‌آموختگان به میان آمد؛ ولی در شرایط کنونی حلقه اصلی این رابطه که همان یادگیری است حذف شده و فقط مانده مدرک و رشد. در واقع چنین فضایی شکل گرفته که مدرک بیشتر به معنای رشد بیشتر تلقی می‌شود، رابطه‌ای غلط که حتی در ایران ما به عنوان یکی از مدرک‌گراترین کشورها مصداق پیدا نمی‌کند. ممکن است مدرک مسیر کسب موقعیت را باز کند ولی آن موقعیت در صورتی حفظ می‌شود یا ارتقا پیدا می‌کند که توانایی‌هایی فرد به اثبات برسد چون شرکت‌ها به‌دنبال نیروی کارآمد هستند نه نیرویی که مدرک دارد. این محاسبه فضایی را به وجود آورده است که همه در ایران به هدف کسب مدرک و نه یادگیری با یکدیگر رقابت می‌کنند.

البته بخشی از این تلاش برای کسب مدرک به رویکردهای دولت مربوط می‌شود چون در بخش دولتی به بحث مدرک اهمیت زیادی داده می‌شود؛ خب اگر دولت بتواند این تفکر را حذف کند طبیعتاً از گرایش به مدرک‌گرایی تا حد زیادی کم می‌شود. مشکل اینجاست که ارزیابی مقطعی کارمندان دولت بنابر مدارک دانشگاهی آنها انجام می‌شود درنتیجه کارمند هم هرطور که شده می‌خواهد مدرکی بگیرد؛ اما اگر ارزیابی‌ها بر مبنای کارکرد، مهارت یا دانش واقعی باشد قطعاً معادله تغییر می‌کند. هر چند یک‌سری از آدم‌ها به ذات دنبال افزایش سطح مهارتی و دانشی هستند ولی اغلب تابع سیستم هستند، سیستمی که مدرک‌گرایی را تشویق و ترویج می‌کند. در همین مؤسسه ما مدیران دولتی داشته‌ایم که به محض اینکه متوجه شدند در اینجا مدرکی به آنها داده نمی‌شود از شرکت در دوره‌ها منصرف شده‌اند. در طرف مقابل افرادی داریم که از دورترین شهرها با همان هدف یادگیری در کلاس‌های ما حضور پیدا می‌کنند. این جای تأسف و نگرانی دارد که کلان‌ترین بودجه‌ها در دولت است ولی اهمیتی به دانش نمی‌دهد.

در چنین فضایی مؤسسه ما همچنان هدف اولیه خودش که عدم صدور مدرکی معادل مقاطع دانشگاهی بوده است پی گرفته، در واقع ما هیچ‌وقت ادعای ارائه مدرک دانشگاهی نداشتیم و دانشجویان ما تنها تأییده دوره دریافت می‌کنند. داستانی که با ورود دانشگاه‌ها و مؤسسات بدون مجوز به این عرصه کاملاً شکلی متفاوت به خود گرفت و معنی خود را از دست داد. به همین دلیل، در یکی از جلساتی که در وزات علوم داشتیم به صراحت گفتم ای کاش این قضیه را همین جا تمام کنیم چون آشفتگی و به هم ریختگی جامعه از انگیزش درونی من تا حد زیادی کم کرده است. این ماجرا در سایر حوزه‌ها هم اتفاق می‌افتد، به عنوان مثال: در چند سال گذشته که بحث پارک علم و فناوری، استارتاپ و حمایت از ایده‌های نو مطرح شد همه‌چیز به نظر درست و منطقی می‌رسید اما حالا از مسیر خودش خارج شده است. ریشه‌های این اتفاق را بیش از هر چیز می‌توان به عدم بررسی دقیق وجوه مختلف و سوق دادن همه جوانان به سمت کار در حوزه آی تی دانست. در حالی که بسیاری از این جوانان می‌توانند در سایر رشته‌ها کاملاً موفق باشند و ایده‌های خود را عملی کنند؛ اما شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که اغلب جذب حوزه فناوری اطلاعات می‌شوند. این در حالی است که جامعه ما با توجه به بافت کشاورزی و صنغتی که دارد حوزه‌های بکری برای کار دارد که متأسفانه چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

با توجه به همه این مطالب، می‌توان بحث را از دو زاویه مورد بررسی قرار داد. از یک طرف، در حال حاضر تب نیاز به مدرک در جامعه دیده می‌شود، از طرف دیگر بحث نظارت و کنترل مطرح می‌شود. تحلیل شما از این دو پدیده چیست؟
بله، این حرف را قبول دارم، منتهی مسأله اینجاست که گاهی این تب پیش آمده درست است ولی گاهی هیچ ضرورتی برای آن وجود ندارد و نیاز کاذب است. در حال حاضر اغلب جوانان دوست دارند به سراغ کارآفرینی بروند، روندی که به شکل کنترل شده در کشورهای غربی هم اتفاق افتاده است. در واقع، تب ایجاد کسب‌وکار به ذات اتفاق بدی نیست به شرط آنکه روند منطقی و خوب را طی کند؛ اما یک زمانی موجی را در جامعه می‌بینیم که به دنبال مدرک است، موجی که نمی‌توانیم برای آن توجیه درستی پیدا کنیم و حتی به رشد و توسعه هم کمکی نمی‌کند ولی در هر صورت نمی‌توان منکر وجود آن شد. در وهله اول باید علت‌های به وجود آمدن این تب و چرایی آن را ریشه‌یابی کرد. به عنوان مثال: خود ما در این مؤسسه اول برای دوره DBA پایان‌نامه آکادمیک در نظر گرفتیم ولی بعد از مدتی به این نتیجه رسیدیم این کار خلاف اهداف ابتدایی ماست؛ چیزی که ما در دنبال می‌کردیم کاربردی بودن دوره‌هاست.

در حال حاضر ما نیاز به این داریم که یک نفر از بالا به مسأله نگاه کند و نظارت داشته باشد تا بتواند مشکلات را پیدا کند و بعد به دنبال اهدافی مثل کسب دانش و مهارت برود. به اعتقاد من این اتفاق باید از رأس شروع شود، همین موضوع چند سال پیش در یکی از برنامه‌هایی که من دبیر بحث کارآفرینی آن بودم مطرح و در آنجا تصمیم برآن شد گروهی از اساتید این حوزه چرایی و چگونگی این اتفاق را رصد کنند. در واقع بنا براین شد که گروه تعیین شده این بحث را مطرح کنند که جامعه در حال حاضر زمان و هزینه خود را صرف مقوله‌ای می‌کند که درنهایت بهره‌وری ندارد. در بسیاری مواقع، این مدارکی که گرفته میشود هیچ ارتباطی با کاری که انجام میدهند ندارد؛ در سال هزاران پایان‌نامه ارائه می‌شود بدون اینکه خروجی برای صنعت خاصی داشته باشد و مورد استفاده قرار بگیرد. بنابراین، یک جای کار ایراد اساسی دارد و باید هرچه سریع‌تر فکری به حال آن شود. این مشکلات باید از ریشه اصلاح شوند، ریشه‌ای که در سیاست‌های کلان دولت نهفته است. نکته جالب اینجاست که اغلب دولت مردان هم خودشان نسبت به این قضیه معترض هستند و حتی خود آقای رییس جمهور هم بارها بر مسأله حرکت جامعه به سمت محتوا محور شدن تأکید کرده است؛ ولی خب با گفت صرف هیچ چیز تغییر نمیکند حتی اگر استراتژی هم از بالا تغییر بکند تغییر چندانی حاصل نمیشود چون ساختارهای ما اشکلات اساسی دارند.

مادامی که گذراندن دوره‌های مهارتی اعتبار و ارزش چندانی نداشته باشد شرایط به همین منوال ادامه خواهد داشت. البته این علاقه به مدرک حتی در بخش‌های غیردولتی هم دیده می‌شود؛ به عقیده من دو گروه به این مدرک نیاز اساسی دارند: گروه اول آنها که در بخش دولتی کار می‌کنند و نشان دادن یک مدرک صرف برای‌شان کفایت می‌کند و گروه دوم افرادی که از نظر ذهنی وابسته به این مدرک هستند. برای این افراد نبودن و نداشتن مدرک یکی از محالات است. اتفاق خوشایند این است که جوان‌ها ممکن است در این روند تغییری ایجاد کنند، یعنی اگر دولت از بالا اقدام خاصی در این مورد انجام ندهد قدرت شهروندان از پایین منجر به تغییر می‌شود. به عنوان مثال: در مؤسسه ما چند نفری هستند که دانشجوی دانشگاههای شریف، خواجهنصیر و تهران هستند اما به خاطر اینکه دنبال کسب‌وکار و بوده‌اند بهار را انتخاب کرده‌اند. هرچند، ترک دانشگاه از نظر من نمی‌تواند اتفاق چندان خوشایندی باشد  اما این قضیه نشان از آن دارد که جوانان بیش از مدرک به کارکرد آن فکر می‌کنند.

منبع : دیده بان فناوری